Chúng tôi ghé xóm Cống Bà Xếp vào một chiều giữa tháng 5, nhiều người nói hệ thống đường đi trong khu xóm này giống hệt bàn cờ, chúng tôi thì lại thấy nó chẳng khác gì một cái mê cung.

Mấy con hẻm nhỏ xíu, nếu một anh lái xe ba gác thấy hẻm đủ để chạy thì chắc chắn vào sâu bên trong sẽ “không có đường lui”, vì diện tích con hẻm càng lúc càng thu hẹp, chỉ đủ cho một chiếc xe máy đi lọt.

“Bà Xếp” hay “Bà Sếp”?

Lý giải về cái tên Cống Bà Xếp, bà Nguyễn Thị Lệ (68 tuổi), một người dân sinh sống trong khu này cho biết: “Thời ông bà, cha mẹ tui kể lại là xưa có một bà không rõ tên gì, bà là vợ của một ông sếp làm việc ở ga Hòa Hưng thời Tây nên mọi người hay gọi là Bà Xếp”.

Theo ký ức của bà Lệ từ lời kể truyền miệng của ông bà, Bà Xếp thấy dân quanh đây sống cảnh “ mưa nhỏ chút thôi cũng bị ngập liên miên”, không biết bao nhiêu đứa con nít bị nước cuốn mất xác mỗi bận mưa, nước dâng, nên đã bỏ tiền túi ra làm cái cống thoát nước cho bà con được sinh hoạt thoải mái hơn.

“Tên cống cũng là đặt theo tên người dân hay gọi bà Xếp, “đáng lý ra là “Sếp”, nhưng thời đó đâu có nhiêu người biết chữ, người ta cứ viết là “Xếp” nên thành ra như vậy luôn”, bà Lệ lập luận.

Theo lời bà Lệ: “Cái cống này mở đầu ở khúc ngay đường Cách Mạng Tháng 8, hồi xưa là đường Lê Văn Duyệt đó. Nó chạy dài ra tới kênh Nhiêu Lộc là điểm cuối cùng. Đường đi ngoằn nghèo dữ lắm, giờ là đỡ rồi chứ ngày xưa thì dễ gì mà chạy xe trơn tru được vậy. Khu này mà đếm thì không nhớ có bao nhiêu cái hẻm, hẻm chính thì tầm chục cái đổ lại, còn mấy hẻm nhỏ thông nhau thì nhiều vô cùng”…

Có lẽ cũng do địa hình hiểm trở mà khu vực này từng được giới giang hồ Sài Gòn vào những năm 50 – 60 chọn làm “nơi cư ngụ”.

Nơi ‘nghịch’ nhất Sài Gòn

Bà Lệ vừa dứt lời, bà Hồng Ngọc (65 tuổi) – người hàng xóm kế bên liền lên tiếng: “Gì chứ về tệ nạn xã hội thì khu này ngày xưa nhiều không đâu bằng. Trộm cắp, cướp giật, mại dâm gì cũng có hết. Nhiều bữa đang ngồi chơi trước nhà mà cướp nó chạy vèo cái ngang mặt. Có khi mấy đứa ăn trộm bị rượt, nó chạy luôn vô nhà mình xin “cô ơi cho con trốn chút”. Mình thấy đứa nào tội tội thì mình cho nấp, xong nó đi. Còn thấy mà có vẻ ghê quá thì đợi công an chạy tới hỏi mình nháy mắt cho mấy chú biết nó nấp trong nhà đó, vô mà bắt”.

“À đúng rồi”, bà Ngọc bất ngờ nói lớn như chợt nhớ ra chuyện gì đó: “Mấy đứa chắc không biết ông tướng cướp Điền Khắc Kim phải không? Trước là ổng nổi tiếng nhất cái Sài Gòn này đó, ổng còn thuê cái nhà ở đâu trong xóm này, gần kênh Nhiêu Lộc làm nơi ở ẩn. Có mấy lần ổng bị công an vây bắt mà cũng nhờ cái hẻm này khó đi nên mới chạy thoát nè”.

Nghe tới đó, tôi buột miệng hỏi: “Thiệt hả bà?”. Bà Ngọc cười xuề xòa: “Mấy vụ trộm cắp, mại dâm này kia là có thiệt hết đó. Còn cái vụ ông Khắc Kim thì tôi nghe nhiều người kể lại, chứ tôi không rõ. Nhưng mà đi khắp xóm hỏi thì mấy người già già, tầm 60 tuổi trở lên ai cũng biết mà kể vanh vách”.

Giai thoại về tướng cướp Điền Khắc Kim cứ được truyền miệng và nhóm người U.60 ở đây ai cũng nằm lòng.

Không chỉ là nơi trú ẩn lý tưởng, hệ thống hẻm Cống Bà Xếp thời xưa còn là thị trường tiêu thụ ma túy tương đối lớn vào lúc đó.

Ông Nguyễn Xuân Tứ (97 tuổi, di cư từ miền Bắc vào Nam năm 1953) kể lại: “Ma túy, thuốc phiện là nó bán công khai luôn nhé, mấy anh xăm mình ngồi đầy khắp xóm. Mấy vụ ẩu đả tranh giành địa bàn của các băng nhóm giang hồ diễn ra thường xuyên, cứ vài ngày lại có một vụ. Nếu mà nói về Cống Bà Xếp này thì thời đó dùng đúng một từ là “nghịch”, nghịch nhất Sài Gòn. Chiều tối chạng vạng mà ai bắt taxi, xe ôm về khu này thì đố anh tài xế nào dám chở”.

Bí ẩn những cây cổ thụ mọc giữa nhà

Nổi tiếng với chuyện về giới giang hồ một phần, xóm Cống Bà Xếp còn được nhiều người rỉ tai nhau về các câu chuyện kỳ bí và không kém phần ma quái, bắt nguồn từ “cây cổ thụ mọc giữa nhà dân”.

Những câu chuyện cứ truyền miệng qua bao nhiêu thế hệ, rằng, ngày trước khu này u ám, lạnh lẽo. Mỗi bận mưa mà nước dâng là thể nào cũng có đứa con nít bị nước cuốn trôi, có khi tìm được, khi thì trôi mất xác luôn.

“Rồi quanh quanh trong khu này cũng có mấy nhà mọc nguyên cây cổ thụ bên mé hoặc giữa nhà vậy đó. Tui nghe đâu ngày xưa có nhà bà kia tối ngủ nghe tiếng con nít khóc, khóc to lắm ngủ không có được. Bả mới chắp tay vái “thôi cho cô ngủ, mai cô cho em chơi với con nha”. Vái xong là tiếng khóc ngưng, sáng mai lại đứa nhỏ cháu bả bị sặc sữa chết. Không biết do trùng hợp hay sao, nhưng mà nhiều người nói mấy cây cổ thụ linh lắm, không ai dám nói quở cái gì nữa”, bà Hồng Ngọc kể.

Tuy nhiên, bà Ngọc cũng nói thêm: “Đó là người ta đồn vậy thôi, chứ thực ra mấy cái cây này đã có từ lâu lắm rồi. Lúc người dân tới đây sinh sống, dựng nhà dựng cửa thì để nguyên cái cây đó để tiện che bóng mát. Sau này đổ nhà bằng gạch, bê tông này kia rồi thì cũng có người cưa cái cây đi cho rộng rãi. Nghe chuyện ma thì nhiều chứ chưa ai khẳng định đã từng gặp ma quỷ gì hết”.

An ninh trật tự cũng dần đi vào ổn định, chuyện cướp giật hay trộm cắp xin “trú tạm” không còn diễn ra thường xuyên, người dân nơi đây cứ bình yên mà sống.

Lâu lâu có người ghé hỏi thì cả xóm lại tụ tập mà kể về cái “thời oanh liệt” ngày xưa bằng câu mở đầu: “Xóm Cống Bà Xếp trước đây như vầy, như vầy nè…”.