Đường Đồng Khởi ngày nay, vốn là Catinat thời Pháp thuộc, Tự Do thời trước sự kiện 30 tháng 4… là một biểu tượng của Sài Gòn – Gia Định. Xuất phát từ nhà thờ Đức Bà, con đường đưa ta xuống bến cảng, với những điểm dừng quen thuộc. Những con đường Sài Gòn rợp bóng hoa Con đường được mệnh danh ‘cuống rốn’ của Sài Gòn xưa Con đường lá đỏ đẹp như Tây ở gần Sài Gòn Nếp sống Sài Gòn ngày xưa và con đường kỳ cựu – Catinat Là một thành phố mọc lên từ những đầm lầy ven sông Bến Nghé, khi những người Pháp đầu tiên mở cuộc chinh phục Sài Gòn, họ đã tìm một mảnh đất tương đối cao để đóng đại bản doanh. Mảnh đất đó mang tên “cao nguyên”, nhưng thật ra chỉ là một gò đất nhỏ cao hơn xung quanh chừng vài mét nằm ở trung tâm thành phố hiện nay. Từ vùng đất cao đó người ta đã mở con đường đầu tiên đi xuống bờ sông, bến cảng chủ yếu để nối liền với chính quốc. Đó là đường Catinat, nay mang tên Đồng Khởi. Người Pháp đã lấy tên chiếc hộ tống hạm Catinat, từng tham gia vào cuộc tấn công thành phố Đà Nẵng năm 1858 và Sài Gòn năm 1859, để đặt tên cho con đường. Nhưng chính con tàu ấy lại mang tên một vị thống chế Pháp sống vào cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18, không liên quan gì đến thành phố thuộc địa này cả. Từ trên “cao nguyên” tỏa ra những con đường rợp bóng mát với biệt thự của các quan chức cao cấp thuộc địa, nhân viên ngân hàng và xuất nhập khẩu. Gần đấy là Cercle Sportif, nơi lui tới của tầng lớp thượng lưu thuộc địa, tuy không có lệnh cấm chính thức, nhưng người Việt và người Hoa cũng ngần ngại không muốn có mặt ở chốn đó. Trải qua bao biến thiên, cho đến khi nổ ra hai cuộc chiến tranh, Cercle Sportif vẫn là nơi lui tới của nhiều người nước ngoài, muốn tìm lại hoài niệm về cố quốc. Các cơ quan cai trị tập trung ở ven chân đồi. Đấy là dinh Thống đốc Nam Kỳ xây dựng từ năm 1868, khi chiến tranh Pháp – Việt nổ ra thì trở thành dinh cao ủy, nằm giữa vườn cây um tùm, để rồi sau năm 1954 trở thành Phủ Tổng thống của chính quyền Sài Gòn. Cách đấy không xa là tòa đô chính nhìn ra hướng sông, xây dựng trục trặc kéo dài trong mười năm, đến năm 1908 mới hoàn thành, nay trở thành trụ sở Ủy ban Nhân dân TP.HCM. Phía sau nó là dinh chính quyền Nam Việt nhỏ hơn, nay trở thành nhà bảo tàng, liền đó là nhà tù và sở mật vụ với bờ tường lởm chởm dây kẽm gai, nay đã trở thành cơ quan của Sở VH,TT&DL TP.HCM. Tòa án với kiến trúc cổ kính tọa lạc ở một vị trí xa hơn. Giữa những kiến trúc đủ kiểu đó là Vương cung thánh đường, xây vào năm 1880 với tường gạch đỏ nằm chơ vơ như một hòn đảo nhỏ giữa những con đường ngang dọc như mắc cửi. Người Pháp đã so sánh đường Catinat với đại lộ Canebière của Marseille, vì đây là nơi tập trung những cửa hàng sang trọng nhất của thành phố, nơi dạo chơi của giới thượng lưu thuộc địa trong những ngày đầu đặt chân đến mảnh đất xa xôi này. Còn nhà báo Pháp Lucien Bodard thì ví đường Catinat như cái cuống rốn của Sài Gòn. Đấy là nơi diễn ra mọi sinh hoạt của thế giới thuộc địa. Trong hai cuộc chiến tranh, đây cũng là nơi từng xảy ra những sự kiện quan trọng của cả hai bên tham chiến. Có thể nói, đây là nơi lắng nghe nhịp đập của trái tim Sài Gòn. Tại đây có dinh thự của Cao ủy Pháp, của bộ tham mưu, Sài Gòn của những kẻ phiêu lưu, và của những “người Mỹ trầm lặng”… Rồi khi chiến tranh đổi chiều, lại là Sài Gòn của Bộ chỉ huy MAAG, của cảnh sát đô thành, của trung tâm chiêu hồi, xen vào giữa là những đặc vụ của cả hai phía… Một cuộc diễu hành của những khuôn mặt quen thuộc vào những giờ nhất định. Những quý phu nhân sang trọng đi cạnh cô gái làng chơi vừa từ Marseille đến hay từ những làng quê đang tan tác vì chiến tranh chạy ra thành phố. Người ta biết nhau nhưng không ai hỏi ai, mỗi người qua đường đều biết những câu chuyện bí mật riêng tư của người vừa gặp, nhưng họ chỉ bắt tay như những người trong cùng đẳng cấp. Khách sạn Continental Những người vừa đặt chân đến đây không thể không biết đến khách sạn Continental của ông Franchini, một doanh nhân người đảo Corse đã mua lại từ năm 1930 và đã có hai thế hệ kế tiếp nhau làm chủ ở đây. Đó là một kiến trúc màu trắng với ba tầng lầu, có hàng hiên rộng để chiều chiều có thể ngồi nhâm nhi một ly pastis trong khi nhìn dòng người tản bộ trên đường phố, một thói quen mà đến nay người Pháp dù đi đến đâu cũng vẫn duy trì. Đây là nơi dừng chân của hầu hết những kẻ phiêu lưu bị thu hút bởi lời đồn đại về “Hòn ngọc Viễn Đông” và sau này là những người bị cuốn hút vào hai cuộc chiến tranh được thế giới tập trung sự chú ý nhiều nhất. Khách sạn còn lưu kỷ niệm về Mayréna, một kẻ tự xưng là ông hoàng đổ bộ từ Pháp sang đây năm 1885 để phiêu lưu lên cao nguyên miền Tây tự tuyên bố làm vua xứ Sedan. Đây cũng là nơi nhà văn Victor Segalen đã dừng chân trên đường sang Trung Quốc năm 1908. Nhưng từ những năm 1960 nó đã bị lu mờ bởi một kiến trúc đồ sộ nổi lên đối diện phía bên kia quảng trường, đó là khách sạn Caravelle quen thuộc của các sĩ quan Hoa Kỳ. Nhà thờ Đức Bà Một nơi dừng chân khác là phòng trà Pagode, nay được đổi tên là nhà hàng Tự Do, tiếp đấy là tiệm ăn Bodega, một nơi sang trọng nhưng kín đáo, thường là nơi lui tới của những ông trùm tài chính không muốn xuất đầu lộ diện. Muốn tìm những món ăn truyền thống của chính quốc với hương vị tỏi đặc biệt thì phải đi rẽ sang một con phố liền đấy để đến nhà hàng Paix, nay chỉ là một bộ phận nhỏ của Palace Hotel. Để mua sắm người ta tìm đến Galerie de l’Eden, thường xuyên có những mặt hàng thời thượng mới nhập khẩu từ châu Âu. Những trí thức Pháp cũng như Việt thì phải đến nhà sách Portail để tìm mua những số báo mới nhất từ Pháp hay từ Mỹ sang. Ngày nay, đó vẫn là nơi còn bán nhiều sách tiếng Pháp với tên gọi mới là hiệu sách Xuân Thu. Trung tâm của con đường là quảng trường trước Nhà hát Thành phố, với kiến trúc nặng nề trang trí bằng những tượng phụ nữ đỡ cột và những người chơi đàn lyre. Lễ khánh thành năm 1902 được tổ chức long trọng với sự có mặt của hoàng thân Đan Mạch Waldemar và nay vẫn là nơi diễn ra những sinh hoạt văn hóa dành cho khán giả chọn lọc. Phu xe Nhưng có lẽ điểm đáng chú ý nhất trên đại lộ này là những quán cà phê có sàn nhìn ra đường. Vào giờ buổi trưa hay lúc 7 giờ tối, giờ nhâm nhi trước hoặc sau bữa ăn, cánh báo chí và những kẻ săn tin thường tụ tập quanh những chiếc bàn nhỏ, bất chấp nóng bức hay những rủi ro trong thời chiến. Họ ngồi thành nhóm nhỏ, thì thào bàn tán với dáng vẻ bí mật, cứ như là sắp có một âm mưu gì lớn đây. Đấy là lúc Cả-Sài-Gòn điểm lại tin tức trong ngày. Bên cạnh những tin tức không kém phần quan trọng về tỷ giá hối đoái giữa đồng franc và đồng bạc Đông Dương (về sau là giữa tờ Xanh với tờ Việt), về giá thuốc phiện, những vụ xì-căng-đan được giấu nhẹm… là những tin tức sốt dẻo nhất về tình hình chiến sự, về khả năng thương thảo giữa hai phe. Trong hàng giờ, người ta bình luận về đủ mọi chuyện, những phát hiện, những mẹo vặt, cả chuyện thực lẫn huyền thoại đan xen. Quý bà quý cô thì ré lên vì kinh ngạc hay thích thú. Đối với các bà sồn sồn, những chuyện ly kỳ thường xen lẫn với tưởng tượng về xác thịt. Những câu chuyện ở đây rồi sẽ được truyền đi khắp Sài Gòn, đấy là cái mà người ta gọi là “Radio-Catinat”. Có lẽ nó đã trở thành một thú vui của người Sài Gòn, vì sau này được thay thế bằng “Thông tấn xã vỉa hè” mang tính châm biếm và bình dân hơn. Gia đình Sài Gòn xưa Đôi khi người ta cũng nhìn thấy chiến tranh, nhưng phải đi đến tận cuối đường, nơi khách sạn Majestic nổi lên trấn ngự bên sông Sài Gòn. Từ năm 1950 ông Franchini đã cho xây dựng khách sạn này nhằm vào những người khách mới – người Mỹ và những người nước ngoài khác. Đây là một khách sạn sang trọng, trên lầu 6 có một quầy bar mênh mông với dàn nhạc jazz. Chính tại đây đã có mặt những người Mỹ ồn ào và những nhân vật thời thượng của Sài Gòn. Rượu whisky đã thay thế cognac-soda của phong cách “thuộc địa”. Từ quầy bar có thể nhìn xuống bến sông Sài Gòn đầy tàu thuyền neo đậu, và có thể nhìn sang tận bờ bên kia, nơi chiến sự có thể nổ ra bất cứ lúc nào. Nếu trước kia đó là một vùng đầm lầy cỏ cây um tùm mà quân đội Sài Gòn không kiểm soát nổi, thì giờ đây đang biến thành một công trường rộng lớn, với tiếng động cơ của xe ủi và cần cẩu ngày đêm mở đường để đưa Sài Gòn mở rộng sang khu đô thị bên kia sông. Bán hàng trên đường phố Sài Gòn xưa Theo thethaovanhoa.vn
